Gafanihii la soo dhaafay iyo midka aynu hadda bilawnay waxaa dhici karta in ay isku hal qof noqdaan, siiba xilligaan ay soomaalidu u yaqaanniin ”Xilliga dawladla’aanta”, maxaa yeelay hoggaamiyeyaasha jabhadaha qaarkood waxay ku soo baxeen dhaqaale sida badan booli ah. Waagii ay dawladokusheegyadu jireen xataa dad badan baa waxay ku taajiri jireen turufo.

Tusaale yar oo ku saabsan in uusan gafanaha taajirnimadu bulshada fakar iyo horumar u oggolayn ayeynu halkaan ku soo koobaynaa. Xoolaha nool oo ay soomaalida qaarkood ka ganacsadaan waxaa laga iibsadaa dadka reermiyiga ah, wuxuuna gafanaha taajirnimadu ka shaqeeyaa in aysan dadka xoolodhaqatada ah indhuhu u furmin ee ay weligood heerkooda joogaan. Meesha ay ku dhaqan yihiin in ay soo dhafaan ama ay xooluhu si fiican ugu gadmaan midna gafana taajirnimadu uma uu oggola shacabka xoolaha dhaqda oo u baahan in ay ilbaxnimo iyo horumar helaan. Si luggooyo iyo dhiigmiirasho ah baa masaakiintaas wax looga gataa, oo xataa waxaa gacantooda laga dhawraa in ay lacag caddaan ahi gasho. Xoolohooda inta la iska qaato ayaa muddo ka dib waxaa la siiyaa cunto iyo dhar lagu samirsiiyo, marmarna waaba laga inkiraa.

Xoolodhaqatada keli ah sidaas looma silciyo ee dhammaan danyarta soomaaliyeed oo waxsoosaarka sameeya waxaa madaxa kaga taagan gafanahaan iyo labadii aynu horay u soo dulmarnay. Gafanayaasha hore waxay sida badan shacabka ka curyaamiyaan maskaxda, laakiin gafanaha taajirnimadu wuxuu ku dadaalaa in ay dadku ka hagaasaan xagga dhaqaalaha iyo dhaqdhaqaaqa.

Hantida uu gafanahaani haysto bulshadu waxba kama ay dheefaan, hase yeesho ee wuxuu waji kaga samaystaa gafanaha tolka iyo midka turufada, waxaana halkaas ka cad in uu gafanaha tolku yahay mid khayr daran oo xataa gafanayaasha kale maskaxda ka haysta.

Nadaamdarrada Soomaaliya waxaa ku gafanoobey booliquutayaal badan, oo hanti ay boobeen iyo mid ay duruuftu u sakhirtay ka xoolaystay. Dhaqaalaha boobka lagaga taajirey waxaa ka mid ah beero iyo hanti kale oo maguurto ah oo ay burcad noocaan ahi shacabkii lahaa xoog kagala wareegeen, iyo hanti guurto ah oo si caqliga ka baxsan loo bililiqaystay. Dhaca noocyada badan oo dalka Soomaaliya la isku mooraduugey, waxaa ka daran ganacsikusheegga sida foosha xun looga xoolaystay iyo arrimaha kale oo shirkada lagula yahay maafiyo shisheeye ah oo dalkeenna khayraadkiisa si jiddarro ah u booba ama dano xaaraan ah ka fushada geyinneena baylahda ah ee Soomaaliya.

Gafanenimada foosha xun oo siyaalaha kala duwan u samaysantay baa ka mid ah sababaha uu dadkeennu nabad iyo xasillooni uga quustay, waxaana hadba shir xoolo lagu doonayo loo qabtaa gafaneyaal cayiley oo aan shacabka iyo Alle midna xaqdhawrayn ee sidii kuwii Carta ay ayaga iyo kuwo dalal kale xukumaa magaca Soomaaliya dunida ku yaboohsadaan. Waxaa yaab leh in aysan gafaneyaasha burburka Soomaaliya ku cayiley ka hamuunbeelin xoolaha xad-dhaafka ah oo ay dhawr iyo tobankii sano oo la soo dhaafay boolida iyo basarxumada ku hantiyeen, waxaana meesha soo galay mirihii Khaliif shiikh Maxamuud oo ahaa:

”Sidii heeran gabaraad waqaa, habaqle roortaaye
Gananhoorsi waadiga u tegey, tan iyo Haanoye
Hamuunsaaran baad leedohoo, kula heshiin mayno”

Booliquuteyaasha noocaas ah waxaa fursad siiya aragtigaabnida gunta gaajaysan, waayo qaababka kala duwan oo aynu soo ishaarnay waxaa u saamaxa taageero ”Budulka raac” ah oo ay dadkii hantidooda la boobay qudhoodu ugu deeqaan gafanaha cadowga ah oo ay noloshiisu ku jirto dhaca ummadda iyo damacxumada.

Hadda waxaa inshaa Allaahu soo dhaw markii ay shacabka soomaaliyeed jebin lahaayeen derbiyada tolka oo lagu kala qoqobay, wuxuuna calafkood dhadi doonaa gafaneyaasha iimaanka la’. Godobaha waaweyn oo aynu shaaca ka soo qaadnay dadkii galay waxay maanta u eg yihiin meydad soconaya, waayo dadku weligood ku ay jiri mayaan in maskaxda lagaga taaganaado. Shacabku in kasta oo uu xagga nolosha rafaadsan yahay waxaa xagga murugada ka rafaad badan kuwaas denbiileyaasha ah, oo ogsoon in dhibaatadii ay xilliga dheer geesanayeen laga gudi doono, waana halkii uu Khaliif shiikh Maxamuud ka lahaa:

”Subaacyohow adays diley markaan, suuray aadniga’e
Adigaa sadkoodii ka cunay, wiilal soon qaba’e
Sanac xume adays biday inaad, saajac weyn tahaye

Haddii aadan silloonayn wallee, meyd socdaad tahaye
Caad kaama saarnee naftaad, dib u sarriigtaaye
Samir yeelo iimaanku yuu, kaa sibiibixane”

”Gafanaha taajirnimada” ayaandarrada haysata ayey mirarkaas kor ku yaalli ku abbaaran yihiin, kuwaan soo socdaana waxay niyadda u dhisayaan oo mustaqbal iyo rajana u laacinayaan ummadda siyaalaha badan loo soo gumaystey, oo uu qaarkood maanta xaqoodii seegay ku baraarugey.

”Gu samaaday dooxada xareed, wada sabbaysiiye
Saylaanku fiidkii hadduu, sarabka soo saaro
Sidii lagu aqoon jirey dhulkuu, saxar u diidaaye
 Annaguna haddaan sawlaxnoo, col isu soofayno
Sarraxa iyo gaaddada halkaan saarno lala yaabye
Sawaariikhdayadu nimay heshaan, samayo qaadayne

Waakaa socdaalkii dhammaan, la isu saahidaye
Kabta suundanbeedkeeda iyo, saadkii la adkeeye
Sayax weerar baa ciidankii, loo sagootiyaye

Siigada dhacaysiyo hawada, saa’iddoo korodday
Shinbiraha salliga qaadayoo, wada siyaaxaaya
Si kaleeto ma ahee nimcay, saadinahayaane
Waxaa noo sid tirisaanba waa, tan iyo saakuune
Sabyaan lagu adeeganahayiyo, sagagar yeelyiise
Dad wixii na saacidi jirow, taladu waa saase”
Khaliif shiikh Maxamuud Saciid

Kolley in mugdiga laga baxaa waxay sidii aan horay u sheegnay ku xiran tahay in maskaxda laga xoroobo, oo uusan jirin qof xagga aragtida iyo fakarka dadka kale ka burosidaa. Haddii aynu shacabka saxariirsan oo uu gumaysigu haysto nahay waxay gobanimadeennii iyo aayaheennii ku dihin yihiin maskaxdeenna, waxaynuna gaari doonnaa markii aynu gafanayaasha dheregsan caloosha qodax kaga mudno.

---

Gafanaha tusbaxa

Ikhyaartaan waxaa qaarkood dagaal xun ku haya ninka qooqan oo magaciisa la yiraahdo Maraykan iyo xulufadiisa, sidaas darteed maqaalkaani wuxuu ka xishoonayaa in uu shisheeye ugu tago dad sokeeye ah oo soomaali ah. Si kastaba ha ahaato ee falka iyo in gafanaha turufada loo kala dhuunto midna diinta islaamka kuma uu bannaana.

Gafanihii turufada oo Carta waxaa ka agmuuqdey madaxyo cimaamado huwan, isla markaas maqaalkii ayaan dhaweyd la faafiyey oo uu magaciisu ahaa ”Itixaad iyo ilma Yuusuf” waxyaalo badan ayaa ku xusnaa. Wasaaradda caddaaladda iyo arrimaha diintu weligeed Soomaaliya waa ay ka jirtey, ee meeday caddaaladdii, maxaase diinta hoosgeeyey dadka turufada?!

In qabyaalad diinta lagu barxay iyo tafaraaruq labaduba waa ay iska jiraan, laakiin waxaa ka sii daran in dacwada islaamka lagu geeswado ”gafanaha taajirnimada” iyo in aan la kala aqoon diinta Alle iyo dhaqanka carabta oo labadaba lagu camalfalo. Xagga fakarka laftiisa waxaan weli loo bislaan in dadka loo oggolaado in ay khiyaaliga maskaxda si xor ah ugu banbaxaan, oo aan xamaasad lagu cabburin aragtiyaha iyo hal-abuurka.

Runtii waxaa kooxdaan guul ugu filan in maqaalkaan ayaga lagu gunaanadey, oo ay ku guulaysteen in ay ka ceebo yar yihiin saddexdii uu ugu darnaa gafanaha tolku, laakiin waxaa tiiraayo leh in dadkii diinta ku hawlanaa ay maanta ka dhexmuuqdaan maqaal gafaneyaal ku saabsan.

DHAMAAD......................................................Gadaal ugu noqo bogga hore ee Gafanayaasha

Waxaa qoraalkaan iyo labadii maqaal oo dhawaan la baahiyey oo kala ahaa ”Itixaad iyo ilma Yuusuf” iyo ”Nefis iyo Naxdin” qoray:

Shaafici Xassan Maxamed
E-mail: mi99mosh@chl.chalmers.se