1. Dadka Caasimadda Soo weeraray oo ahaa reer kaliya, qabayna nacayb beeleed ee aan qabin nacayb Nadaam.
2. Maleeshiyada oo aan tababar u lahayn habka nadaamka Dawligaa loo dhowro kadib markii dawladda la rido.
3. Hogaamiyayaasha maleeshiyada oo kala saari waayay nacaybka Maxamed Siyaad iyo reerka uu ka soo jeedo asal ahaan
4. Kulamada Hogaamiyaasha iyo maleeshiyada oo markasta looga hadli jiray nacayb reer halkii looga hadli lahaa siday u hantiyi lahaayeen Hay’adaha Dawladda kadib markii Dawladdu dhacdo.
5. Hogaamiyayaasha maleeshiyada oo markay dawladda ku jireen lagu yaqaanay nacayb beeleed iyo qabyaalad.
   

Arimahaas oo dhan shacabka Somaliyeed badankoodu xog buuxda kama hayn, waxaa kaliya oo u muuqday in kaligi taliyaha la rido, laakiin dadku waxay hilmaameen hal arrin oo muhiim ah:

haddii Maxamed Siyaad tago, see arrini noqonaysaa? Adeegyadii Bulshadu see u Shaqayndoonaan, Nabadgalyadu see noqonaysaa? Dakadaha iyo Airporada hantida Taalla iyo hawshoodu see ku danbaynaysaa?

Somalidu sideedaba ma aragto markaas arrinta taagan waxa ka danbeeya, waxayna ku maahmaahdaa “Rabbi talo ku filan” maahmaahdaan Somalidu waxay yiraahdaan markay talo ka murugto, oo meel ay u dhaqaaqaan waayaan, rabbina talo ka badan ayuu qabtaa oo dunida oo dhan ayuu maamulaa, haseyeeshee Somalidu ugama jeedaan talada kaliya ayaa rabbi awood u leeyahay, ee waxay ka tahay inaysan sii dabo galin meesha ay arrini ku danbaynayso marka qorshaha ay damacsanyihiin fuliyaan, waxayna afeef uga dhiganayaan haday go’aankooda dhibaato ka timaado mid awalba ay ka walaacsanayeen inuu ahaa, aanna loo raacan wixii ka yimaada. Somalidu malaha qorshe ay ugu talo galaan hadii ay arrinu sida lagu wado noqonwaydo (Second Option), waxayna booskaas galiyeen “Rabbi talo ku filan”

Khubaradii iyagu aaminsanaa haddii Maxamed Siyaad tago inaan dawlad ka danbaysaa jirin doonin waxay kaloo daliishadeen aqoonta ay u leeyihiin Maxamed Siyaad iyo raga la shaqeeya iyo waliba khudbooyinkiisii caanka ahaa ee oranayay “Dawlad aniga iga danbaysaa ma jirayso Somaliyey” oo uu ula jeeday dadka isaga la dagaalamayaa inaysan lahayn qorshe nacaybka iyo qabyaalad dhaafsiisan, wuxuu kaloo Maxamed Siyaad aqoon buuxda u lahaa ragga horkacaya Maleeshiyada soo weerartay Caasimadda iyo inay qabiil aan daboool lahayn ku dagaallamayaan, iyagoo waliba da’yarta iyo wax magaradka ka dhaadhicinaya inay Gumaysi ku jireen, ayna muujiyaan kacaan xurrima doon ah.

Xeeldheerayaashaasi aqoonta buuxda u lahaa Nadaamka Maxamed Siyaad iyo Maleeshiyada weeraka wadda waxay isku dayeen inay wacyi galiyaan dadka intay ka gaaraan, oo u sheegaan inay diyaar garow galaan si ay uga badbaadaan dirirta dhex maraysa Maleeshiyada iyo nadaamaka Maxamed Siyaad, in badan oo dadkay la hadleen ka mid ah waxay ugu jawaabeen haddii Maxamed Siyaad tago, Dowladbaa la dhisayaa isla markiiba, dalkuna wuxuu noqonayaa Diimoquraadiyad (Democracy), waxay kaloo xiriir joogta ah la sameeyeen Maxamed Siyaad iyo Hogaamiyayaasha Maleeshiyada oo uu ka mid ahaa Cali Mahdi Maxamed oo madax ka noqday Dowladdii lagu soo dhisay Dj’bouti 1991, waxayna qolo kasta u sheegeen in xil wareejin deg deg ah la sameeyo si loo badbaadiyo Dadka iyo Dalkaba. Jawaabtii ay ka heleen Maxamed siyaad ayaa waxay noqotay mid dhaanta tay ka heleen Hogaamiyayaasha Maleeshiyada, wuxuuna ku yiri Maxamed Siyaad “Dagaal wiil baa ku dhintee wiil kuma dhasho” kadibna Idaacadda Radio Muqdisho ayuu ka sheegay haddii dagaalku istaago inuu xilka ka dagayo, ballan qaadkaas uu sameeyay Maxamed Siyaad Hogaamiyayaasha Maleeshiyadu waxay uga jawaabeen weerar hor leh, dhac iyo kufsi. Waxaase layaab noqotay qaar ka mid ah Hogaamiyayaasha Maleeshiyadu inay la shaqaynayeen Odaayaasha Dhexdhexaadinta ku jiray laakiin Mawqifkoodu ka duwanaa kan Odayaasha.

Dadwaynihii Somaliyeed ayaa iyagu markiiba dareemay dhibaatadii ay uga digeen Khubaradii ay ku kacansayreen oo ahayd inaan Maleeshiyada Dagaalamaysaa Dawlad Maxamed Siyaad ka danbaysaa dhalandoonin. Waxayna Dadwaynuhu bilaabeen Qax iyo Barakac aysan ku talo galin, waxaana ku kallifay inay badalaan rajaday ka qabeen Dawlad dhalata markay arkeen Dhac, Kufsi iyo Xasuuq Qabiil oo loo gaystay badankood. Qof walba wuxuu u dhaqaaqay Dhinaca Kismaayo oo ahaa dhinaca kaliya ee Magaalada Muqdisho aan xabbadi ka dhacayn. Dadku ma’ay haysan saad ama dhaqaale ay ugu talo galeen inay ku tacabiraan, waxayna shallayto ka muujiyeen talada ay ka diideen Odayashii u digay markii nabaddu jirtay iyagoo leh “ tolow haddii aan ogaan lahaa foolxumadaan waa hore ayaan qixi lahaa”.

Muddo bil ka yar ayaa Magaalada Muqdishu u gacan gashay Maleeshiyadii Maxamed Siyaadna uu ka daba yimid maatadii u soo qaxday Kismaayo. Maleeshiyadii Qabsatay Muqdisho waxay bilaabeen Xasuuq iyo inay sii wadaan dagaal dabar goyn ah oo ay la beegsanayaan Qabiilkii uu Asal ahaan Maxamed Siyaad ka soo jeeday, iyagoon u aabbo yeelin kii ka soo herjeeday Nadaamkiisa iyo kii Daacadda u ahaa waxayna ugu yeereen “Haraagii Maxamed Siyaad” waxaase la yaab lahaa inaysan haraaga ku jirin rag uu ka mid yahay Xuseen Kulmiye Afrax oo Maxamed Siyaad ku xigeen u ahaa tan iyo intii talada Kacaanku la wareegay. Magaalada Muqdishona waxay noqotay meel Geeljire ku hoyday, Hay’adihii Dawladda waa la boobay waraaqihiina waa la gubay, iskuualadiina waa la jajabiyay iyadoo loola jeedo in Hay’adaha Dowladda iyo Goobaha Adeega Bulshaduba yihiin Hanti Qabiilkii uu ka dhashay maxamed Siyaad Asala ahaan. Mudoo toban Casho ka yar ayaa waxaa Dhammaatay hantidii Taallay Magaalada Muqdisho badankeediina waxaa lala aaday Gobolladii ay Maleeshiyadu ka soo duushay, markaas ayay bilaabeen maleeshiyadu inay ka daba yimaadaan Dadkii maatada ahaa ee u qaxay Kismaayo iyo Gado. Hogaamiyaashii Maleeshida watayna iskuma dayin inay Dawlad Dhisaan Ileen awalba qorshaha uguma jirinne, muddo aan bil ka badnayn ayay ku Qabsadeen Kismaayo Baydhabo iyo Gobolo kale. Kuma ay ekaan intaase waxay weerar Gaadmo ah la beegsadeen magaalada Galkacyo oo ay ku laayeen dad Gaaraya 1000 qof (kun qof).

Maleeshiyada intaas awoodoodu gaartay marna hal tuulo nadaam iyo kala danbayn uma samayn iskaa daa Muqdiso oo saddex iyo toban dagmo ka koobnayde. Waxay bilaabeen Hogaamiyayaashii Maleeshiyadu inay Cajalado Muuqaal ah u diraan Taaggeerayaashooda dibdda ku nool si ay u tusaan xasuuqa ay u gaysteen dadka Somaliyeed gaar ahaan Qabiilka Daaroodka. Markii ay magaalo kasta ka xaalufiyeen hantidii dadwaynaha iyo Dawladdaba ayna xasuuqeen dad intay awoodaan ayay Muqdisho ka bilaabeen dagaal iyaga dhexdoodaa ah, dagaalkaasina wuxuu noqday mid ka daran kay ku qaadeen Qabiilka Daaroodka. Muddo dhowr bilood ah ayaa Muqdisho noqotay meel dhowr hogaamiye kooxeed ka taliyaan waxaana beenoobay rajadii Qabiilka Hawiyuhu ka qabay markii Daaroodka la eryo inay dawlad dhisanayaan. Waxaa soo baxay Hogaamiye kooxeedyo ku doodaya inay leeyihiin muqdisho ayna waajib tahay inay ka xoreeyaan dakda ku soo duulay ee xooga ku haysta, taasi oo noqotay kacdoon hor leh oo ka dhaxeeya Beesha Qabsatay Muqdisho. Maanta oo saddex iyo toban sano laga joogo waxay aaminsanyihiin walina ku dabo joogaan Dawlad ay madax ka yihiin mana ogsoona Seddex iyo tobankaas sanno inay haysteen hantiddii iyo Hay’dadihii Dawladda illeen Somaliya waxay ka nooleed Muqdisho kaliya’e.

Arrimihaas aan kor kusoo dhirraandhirrinay ayaa markhaati u ah inaan beelaha Muqdisho aysan Dowlad ka maqnayn, Dowladday u dagaalamayeenna ay tahay middaas ay seddex iyo tobanka sano ku jireen. Maanta Beesha Caalamku uma baahna caddayn dheeraad ah. Sidaas darteed Somalidu waa inay ka tashaadaan Muqdisho iyo beesha deggenbba, dhistaanna Dawlad Qaran iyo Magaalo madax aan Muqdihso ahayn, iskana daayaan dhalanteedka ah inay Muqdhiso tahay Caasimaddii Somaliyeed. Sidoo kale waa inay Somalidu joojiyaan Erayga ah Muqaddas maxaa yeelay Muqaddas waa wax Ilaahay xurmo iyo sharaf ma guurto ah siiayay Muqdishana ma aha Xaram loo xajiyo lagumana magacaabi karo muqaddas meel aan xaaraanta iyo xalaasha la kala aqoon, daris qaraabo, xidid iyo xuquuq aadane mid laga aqoon.

Erayga Muqaddas waa eray af Carabi ah macnihiisuna yahay “Hufnaan” Xumaan ka fog, waxaana eraygaan badanaa loo isticmaalaa waxyaabaha Baraykaysan sida Makka, Baytul Quddus iyo Qur’aanka Kariimkaa, in Caasimadaha iyo meelaha la midkaa lagu magacaabo muqaddasna waa khalad wayn.

Shirka Nairobi haatan loo fadhiyo reer Muqdisho waxay ku yimaadeen dhowr iyo toban hogaamiye oo uu ku jiro C/qasim Salaad Xasan, C/qasim ayaa isagu ku eedeeya inay Ethiopia ka soo horjeedo Madaxwaynanimadiisa laakiin aan marnaba dhibaato u arag dhowr iyo toban haybtiisaa oo Muqdisho kala taliya, Gabyaa Somaliyeed ayaa yiri “Baadida ninbaa kula deydeya daalna kaa badine; Oon doonahayn inaad heshana daayin abidkaaye”. Markaad Gabyaaga eraygiisa dhuuxdo waxaa kuu soo baxaya in beelaha Muqdisho ay wada raadinayaan Madaxwayne haseyeeshee aysan u muuqan inay gacanta ku dhigeen. Haddii beelaha Muqdisho ogolaadaan inay is xukumaan Somaliwayn horay ayay u ogolaatay, dhowr jeerna waaba la siiyay Jagada Madaxwaynaha.

Si kastaba ha ahaatee maanta haddii Somali mar kale reer Muqdisho madawxwayne ka dhigato dawlad somaliyeed rajadeed waa dhammaatay ee Gobol walbow ka tasho masiirkaaga, Somaliland-na xaal ha qaadato.

Mudug Online Editorial