TAARIIKHDA & DHAQANKA LUMAY WAXA HOGAANKA U HAYA WAQTIGA.!
Barkhad Shire Yusuf
Bossaso, Somalia

Wax badan waxaad aragtaa iyadoo laga sheekaynayo halyey Somaliyeed, abwaan, geesi gobanimo u dirir darteed naftiisa u huray, hooyo soomaliyeed oo taariikhda baal dahabi ah ka gashay, iyo dad aan tiro yarayn qoraalna aan lagu soo koobi karin, laakin marka laga sheekaynayo waxqabad koodii & dhaxalkii ay uga tageen jiilkii shalay & kan maantaba uu qof kasta oo aan warmoog ahayni dareemayo inay ahaayeen qayb/dad muhiim ahaa oo doorkii & kaalintii ay bulshada dhexdeeda ku lahaayeen maanta goob banana taahay. cid kaalin toodii buuxinaysaana aysan maanta muuqan.

Qof kasta oo qoraalka intiisa kori akhriya waxa uso baxaya jawaab ay maskaxdiisu siiso, waa hadii uu is weydiiyo dad noocas oo kale ah maxaa bulshada maanta u diiday?.

Hadaba jawaabaha qofba mid helayo ayaa in badan kala duwanaan doona. Waxaase laga yaabaa in qayb aad ubadan u arkaan in waayuhu is bedeleen oo hadii shalay ninka gabyaaga ah amase geesigii ku diriri jirey hubka gacanta aan dhaafin & weliba kuwi laabla kaca wadaninimo qiiro ku dheehan tahay godka u galay, bulshaduna amaahisay taageero iyo xusuus waarta ay ahayd modo/fashion waqtigaas socday.

Halka qaar badan u arkaan in qarankii dumay uu galaaftay sooyaalkii hidaha & hab dhaqankiiba. Oo hadii maanta uu bulshada halyey ku dhex jiro uu san haysan awoodii qaran oo u daadihin lahayd horumarka wadaninimo, mid suugaaneed & inuu dadka iyo dalka wax u qabto, kadibna uu galo baalasha taariikhda aan duugoobin.

Hadaba si jawaabta/ha kasoo baxaya dareen dad kala duwan loo xaqiijiyo loona miisaamo dhab ahaantooda, marka hore aan qiimeeyo oo qoro aragtidayda ku wajahan dhawr eray oo ku jira fikradaha aan ka male awaalay dad aan gaar ahaan loo tilmaami karin ama loo sumad sooci karin.

Erayada marka aan leeyahay firkradayda, maaha inaan ka warbixinayo macnaha guud ee eraykasta leeyahay, balse waxaan ka hadlayaa micnaha & mansabka ay qormadan kaga jiraan oo keliya.

QARAN: Qaran maka laga hadlayo lafdi iyo lubi ahaanta erayga, waa mgac aan keli ahan u taagnayn oo kasoo if baxay saddex magic oo laysu geeyey.

D+D+D = QARAN. Oo lamacno ah Dad + Dal + Dawlad = Qaran.

Hadaba maanta Somaliya waxa ka maqan dawlad. Dawladna waxaa udub dhexaad u ah Dad & Dal, mana jirto dawlad aan dad & dal toona lahayn dunidan aan maanta joogno, labadaas wadartooda waxa kasoo baxa Dawlad.

TAARIIKH: Waxan kusoo koobayaa “Wixii tegay oo xog laga reebo” kadibna waxa kasoo baxa warbixin ay qaataan dad kala duwan oo aragtidooda kala duwan asaas uga dhigaya sooyaalka taariikhda kuna xaqiijiya warbixintooda..

Taariikhda waxa hogaanka u haya waqtiga, waxana maamula waayaha, dadkaana ehel u ah. Waxay leedahay ilo & ubuc.

Hadaan ku laabto mowduuca dulucdiisa.

Erayada aan kor kusoo xusay waxay u gogol xaarayaan xaqaa’iqda Dhaqan dooriska iyo hidaha lumay, inay tahay wax aan marmarsiinyo loo yeeli karin.

Tusaale ahaan, aragtida ah in dhib oo dhan ay qaran jabka ka timid.

Hadii Qaran = Dad + Dal + Dawlad, oo dawlad dhexe oo keliya maqantahay, daliil cad miyaaney ahayn in dawladii dalka ka dhisnayd qiyaastii 30 sano ay keeneen awooda Eebe iyo dad wadaniyiin ah.

Hadaba waxa isweydiin leh, hadii Somaaliya oo aan calan, dawlad, af qoran iyo aqoon midna lahay, oo ahayd dad & dal la gumeysto oo keliya, halka ay maanta joogtona ka liidatey (waa marka laga eego wacyiga’e) ay dad ka qiirooday dhibtaas, jahligaas, dawlad la’aantaas & gumeysigaas soo gaarsiiyeen ilaa heer dawlad xor ah oo aduunka laga yaqaan, iyadoo aysan jirin hab qoraal afka soomaaliga ku guuleystey inay qoraan, oo ilaa hada waxqabadkooda mirihiisii aan ku taaganahay.

Miyaaney ahayn in jiilka maanta uu ka idlaaday nin doorkii u gutanlahaa sidii uu u badbaadin lahaa dalka & dadkaan mugdiga kusii siqiaya. Waa yaabe ma hooyooyinkii halyey dhali jirey baa gedoodey, mase nin doorkii loogu abtirin jirey baa gaagaxay.

Waxaa qarnigii tegay taalooyin loo dhisay dadkii usoo halgamey wadankan sida:
Sayid Max’ed C/lle Xasan, Dhagax-tuur, Xaawo Taako, Cali Faahiye Geed iwm. Qaar kalena taariikhda lagu xusay.

Waxase isweydiin mudan yaa qaringan loo dhisi doonaa taalo? Yaa magaciisa wax badan barayaasha dugsiyadu sabuurad ku qori doonaan? Si loo baro jiilka soo koraya?

Barkhad Shire Yusuf
Bossaso, Somalia
shireson@hotmail.com