XASAN ABSHIR…MA XALAALAYN ..KARA…KISMAYO???

Waraysi uu siiyay dhowaan idaacadda BBCda ee Afka-somaaliga, Ayuu Xasan Abshir Faarax, wuxuu ku qirtay in uu heshiis nabadeed la galay Isbahaysiga isku magacaabay( Dooxada Jubba) oo ah kuwa xooga ku qabsaday, kuna haysta wali magaalada Kismaayo iyo meelo kale oo ka mid ah goballada Jubbada hoose iyo Jubbada dhexe. Waxaa ka horeeyay waraysi kale oo uu siiyay isla idaacddaas Janaraal Aadan Cabdullahi Nur oo ku canbaaraynhayay Xasan iyo heshiiska uu galay oo uu ku sheegay in ku jiraan wax-yaalo aad u foolxun oo ay ka mid tahay in loo ogolaaday shirkado Ajnabi ah in ay ku aasaan halkaas Sunta kimikada ee Khatarta ah.

Maqaalkaan, waxaan rabaa in arintaas wax ka iraaho:

Haddaba si aysan oraahdu inooka baahin, Waa in aan is-waydiinaa marka ugu horaysaba Xasan ma u xalaalayn karaa Jubaland cariga lagu macaabo nimanka haatan xooga ku haysta? Hadduuse sidaas saxeexo dhulkaasi ma ku xalaaloobayaa heshiis Xasan saxeexay?

Si aan uga jawaabno waydisyadaan, waa in iswayddiina bal maxay yihiin dhinacyada kala saxeexday heshiiska la sheegayo? Wararka arintaan la xiriira, waxay caddeeyeen in heshiisyo dhexmareen seddexda dhinac ee kala ah:

1- Nimanka haysta kismaayo ee la magac-baxay:(Walaalaha Gal-guduud).

2- Xasan Abshir oo ah ninka uu Cabdi-qaasin ka dhigtay Wasiirka kawaad markii ninkii Carta loogu doortay jagadaas oo ahaa Cali khaliif galaydh, oo sida la wada ogyahay ku caynaan adkaaday Cabdiqaasin.

3- Shirkada Ajnabi ah oo sida lasheegay ka tirsan MAAFIYADA Adduunka ee ka shaqaysata waxyaalaha Adduunka xaaraanta ka ah. Waxay ila tahay in aan dhinac isaga riixo qolada saddexaad ee heshiiska oo ah shirkadu ay samaysteen dad danbiilayaal ah oo tuugo ah, oo aan waxba ka khusaynin Mustaqbalka banii Aadanka ,markaana aan ku soo koobo faalladayda labada qolo ee heshiisku dhexmaray,oo kala ah Xasan Abshir iyo Walaalaha Gal-guduud:

A- Xasan Abshir muxuu yahay?

Xasan waa nin Dadka Sommaaliyeed badi si wanaagsan u yaqaanaan. Waxay ku yaqaanaan ma aha oo kaliya in uu ka mid ahaa raggii Siyaad Barre aadka ugu dhowaa muddu dheer , oo taas rag badan buu la wadaagaa, mana sheegayo midda kale ee ay ku yaqaanaan ee ah Meesha uu siyaasadda ka qabasho bartay ee ah in uu nin magac sita u noqdo MIDIIDIN, oo taana rag badan buu la wadaaga, ama ha xumaato amase ha fiicnaato eh.Waxa haddaba aan rabao in kaga hadlaa waa maxay? Jawaabto waan Cunwaanku xambaarsanyahay. Su’aasha meesha taallaa wa Xasan oo aan xaaladdiisa ognahahay Kismaayo ma u saxeexi karaa heshiis NABADEED iyo mid COLAADEED midna? Jawaabta su’aashan ayuu ku soo urorayaa nuxurka mawduuco.

Haddaba haddaan sii hormariyo jawaaba Su’aasha meesha taalla waxaan u arkaa in ay maya tahay sabaha aan awgood:

1- Xasan wakiil kama ahaa dadka reer Jubaland oo ma ay soo dooran, taasina ma aha mid isaguba ku doodayo. Sida la ogsoonyahay cid uu wakiil ka yahay ma jirto oo aan madaxwaynihiisa ka ahayn.Shirkii carta Xasan kama mid ahayn beelihii Harti ama Daarood ee Cadiqaasin wax ka doortay oo watay ninkii laga adkaaday ee Cddo ahaa.Balse waxaan la illoobi karin sidi uu ugu shidayay dadkiisa markii uu socay loollankii beeluhu ee Carta. Beelaha reer Harti markii ay u cuntami-waday habkii Balamaanka loo qaybinhayay, oo ay ka baxeen shirka, Xasan waa kii dhawaaqay oraahdiisii caanka noqotay ee ahayd(Hangaraarac.. lug uma dhotiyo). Beelaha Harti iyo Daaroodba, waxay doorteen Cali Khaliif. Marka Xasan reerkiisa iyo reer kale midna wakiil kama ahaa.

2- Xasan ma ahaa nin xor ah uu xataa ra’yigiisa shakhsiga u madax banaan oo Xamar buu magan ku yahay. Sida laga wada warqabo Xamar waxaa haysta kooxo hubaysan oo beelo ku abtirsada. Ninkii aan Beel-hubaysan ku lahayn waa in uu beel u noqdaa magan, si aysan barqadii u diiran yayda aan waxba dhaafin. Saas buu u yahay nin aan hali karin xataa xuriyaddaa shakhsiga ah ee qofka caadi ah. Qofkaas oo kale sharciyada adduunka oo idil waxay isku wafaqsanyihiin in aan qawlkiisa iyo ficilkiisa midna wax ka soo qaad lahayn.

3- Ninku ma aha reer kismaayo iyo Jubaland midna ,way jirta in uu ku abtirsado Beesha Harti ama KABLALAX ee degaan kaas u badan, laakin Xasan waa reer Nugaaleed, oo iyadana ka doortay maganta uu yahay reera kale. Haddiibase ay reer Jubaland Xaxan wakiishaan xagee buu gaynhayaa?Jawaabto way iska caddahay, oo waa meesha uu isaguba maganta u yahay.

4- Xasan isaga ayuun baa ha lagaa sheego arinta uga jeeda mooye eh, Cabiqaasin uma dirsan saa,meesha wuuba haystaa, Xasanna xaladdiisa wuu naga badiyaa eh. Sidaas buuna ninka uu maganta u yahayna Xasan Wakiil uga ahyn in u saxeexo heshiiskaan.

Halkaan waxaa innoga caddaatay in uusan Xasan Abshir xaq iyo sharci midna u la hayn in reer Jubaland u saxeexo waxa uu ku sheegay heshiis nabadeed, dhinac kasta oo laga eego ,xag toleed, xag degaan iyo xag dawladeedtoona.

B- Is-bahaysiga Dooxada:

Haddii aan wax yar jaleecno, Waxaan ognahay in is-bahaysigooda labaxay (Walaalaha Galguduud) uu ka koobayahay labada koodxood oo kala ah:

1- Maleesiyada Cayr : kuwaas oo ahaan jiray ciidamadii J. Caydiid, kadibna uu dhaxlay wiilkiisa Xuseen , sida uu Aabihiis uga dhaxlay waxyaalo badan oo kale oo ay ka mid ahayd Jagadii Madaxwaynaha ee Dawladdii Sal-Ballaar, kadibna isu beddeshay koox Siyaasadeed shirkii qahira kaddib. Marka mooryaantaan Cayr waa ciidan calooshooda u shaqaysta, waxaana Kismaayo u soo diray Xuseen caydiid, Wax Siyaasad ahna kuma shaqo lahayn , Reer Caydiid ayaa sida ay rabaan iyo meesha ay rabaan u dirsan jiray, Siiba waxay u adeegsan jireen Reer Caydiid marka ay qabsadaan Degaano aysan lahayn, sida Baydhabo iyo Kismaayo.

Sidaa iyada oo xaalka maleesiyadan yahay ayaa 2000kii Carta, waxaa ka soo baxay Madaxwayne ay mooryaantan isku hayb-yihiin oo ah Abdi-qaasin. Iyadoon lababa Is-waydiinin Ayay isla markiiba ku wareegeen Maxwaynahooda, oo ay xarigga u gooyeen reer Caydiidkii ay muddada tobanka sano ka badan Raacsanaayeen. Taas oo keentay in Dawladda Carta oo aysan jirin meel waddanka ay ka taliso, xaafad Muqdisho ka mid ahna ha ahaato eh,in ay Kismaayo noqoto magaalada qor ah ee maamulka dawladda Cabdiqaasin hoos timaada, Taas oo mooryaantii Cayr ee halkaa u joogay calool-u-shaqaystanimada ay kasbadaan midab Siyaasadeed iyo mid dhaqaale.

Haddaba Mooryaanta Cayr ee kismaayo haysta way is-ogyohiin in Kismaayo aysan waxba ku lahayn iyaga iyo Ehelkoodu midna, oo joogitaakooduna ku xiranyahay Xooggooda iyo Awooddooda oo kaliya, sidaa awgeedna aysan waxba uga baahnyn Xasan Abshir iyo heshiis ay la galaantoona.

B- Mareexaanka Galguduud

Kooxda kale ee Kismaayo wax ka haysata ee ku jirta Is-bahaysiga Xaraanta ah, waa malesiyada ku abtirsata Mareexaanka Galguduud, waa niman ka duwaan Malesiyada Cayr, Walaalnimada Galguddudna ma aha wax jira ee waa eray aan dhaafsiisnayn afka baarkiisa. Waa labada reer ee isugu colaad wayn Somalida,waana lawada ogyahay wixii ay dhibaato isugaysteen intii ay socotay Xarbiga ahliga ah, ha ahaato wixii ay ka Sameeyeen mooryaantto Gedo, amase Dagaalladii ummula dooxa ahaa ee ku dhexmaray labad dhinac Gobolka Galguduud. Waxaan rabaa in aan wax-yar ka iraaho nimaakaan Mareexaan ee Kismaayo wax ka haysta waana tan:

1- Koodaan in ay ka baxdo bahda DAAROOD oo la bahoobaan shisheeye cadaw ah, waxaa ka mas’uul ah Siyaasad xumada Harti guud ahaan iyo tan Majeerteen gaar ahaa, iyo waliba Maxamuud Saleebaan khaas ahaan, oo xarigga midkood xiro kan kale furayo. Waana mushkiladda ugu xun oo Daaroodka Lugta jiidaysa.

2- Waa niman Daarood oo lgama xigsan karo Kismaayo. Waxaan saas u leeyahay, Xeer Daarood markii loo noqdo, wuxuu caddaynhayaa, in aan Daaroodku dholka ka la hayn. Qof waliba wixii hanti gaar u leeyahay isaga iska leh, laakiin dhulka waa lawada leeyahay, lamana kala xigo. Sidaa darteed waxbay ku leeyihiin Kismaayo iyo meel kasta oo caro Daarood ah.

3- Waxay ka dheragsanyihiin isbahaysiga Walaalaha Galguduud in uu yahahay mid si ku meel-gaar ah la isugu danaysanhayo, Danaha maanta isu keenay labda walaal beeneed waa kuwo wax-yar ku kala furmi kara, waxaa innaka xiga oo kaliya labda qolo oo midkood danta ka dhaxaysa ka qooraansado dhinaca kale, dhawr jeerana wax baa looga soo joogay middaas.

4- Raggaani aad ugama fogaan karaan Walaalahooda ku dhaqan gobalka Gedo, kuwaas oo wax badan diidana in shisheeye la bahoobaan, inkasta oo wax badan laga shaqeeyay. Markii la isku darana labda Mareexaana-Gedo iyo Galguduud-waxaan shaki ku jirin in ay yihiin Cudud Daarood oon la dhayalsan karin.

5- Mareexaanku labaatankii Sano ee burburka ka horaysay iyagaa waddanka xukumayay, taas oo ay ku kasbadeen waayo aragnimo sida wax loo xukumo, nooc kastataba ha noqdo xukunkaasi eh. Xukunkoodu haddaba wuxuu dhaama kuwo badan oo Daaroodka ka mid ah, sida Ina Cumar Jees oo kale.

Arimahaas oo dhan oo jira, haddana maanta wxay ku jiraan ISBAHAYSIGAA SHAYDAAN kamana bixi karaan inta talada Daaroodku sida ay maantahay ku sugantahay. Sidaa awgeedna kooxdaani, maanta Xasan Abshir iyo beeshiisatoona waxba uga ma baahna, Saa ninka Xasan maganta u yahay ayayba toos xilfi ugu wada jiraane, mana jirto sabab ay heshiis ula saxeexdaan, saa waxba ku soo kordhinmaayo eh. Waxaa is-waydiin mudan , mar hadday arimuhu saasba iska yihiin Xaanna aan meeli uga banaanayn, Waa maxay heshiiskan Xasan dadka ku wareerinhayo?

Jawaabto waa mid sahlan ninkii Xasan yaqaan, ninka aan aqoona waa loo jilcin, oo waxaa weeye wax lagu dhaqmi jiray barigii Siyaad Barre, oo waxaa la yiraahaa ( ISMUUJIN) wuxuu isu mujinhayaa Cacdiqaasin, Markaas buu garaacayaa tenagyo maran, wuxuu isla dhacayaa daasadu maran, wuxuu u gacan haadinayaa dad aan muuqan, Wuxuu u khudbaynha darbiyo cidla ah, wuxuu abuurayaa shanqar badan. Waxaas oo dhan wuxuu ula jeeda in uu Cabdi qaasin ku raalli geliyo oo qur ah.

Haddaba heshiisyadaan Xasan la saxeexday Isbahaysiga Kismaayo xoogga ku haysta ma aha kuwo Kismaayo iyo Jubaland xalaalayn kara, ama duudsi kara. Xasan, Mooryaanta Cayr, Cbdiqaasin iyo nimanka Mareexaan iyo dadka Somaaliyeed oo idili, waa ka wada dheragsanyihiin in aan saxeexa Xasan Abshir waxba xalaalayn karin, waxna xorayn karin, ee waa tabaha siyaasadeed Xasan, ee ah ha lagaa sheego oo kaliya. Waxaan ku soo gabagabaynhyaa, marka aad nin gurigaagii xoog ku haysta heshiis nabadeed la saxeexato, macnaheedo, waa WALIGAABA ISKA HAYSO, WALIGAA…WALIGAA…, XASANNA HEESAHA NOOCAAS AH AAD BUU U YAQAANAA. Kismaayo iyo qaybaha kale ee Juba land ee maanta ku hoos nool gumaysiga qabiil waa arin u taal dadka u dhashay gobolladaas, waana kuwii ka xoreeyay gumaysigii Talyaaniga, waa ubadkii ay dhalayn maxamed Jaamac iyo geesiyaashii Agusto ee balka dahabka ah ka galay taariikhdii gobanima-doonka.

Mana aqbalayaan in ay xambaarsadaan gumaysi reer iyaga oo aqbali waayay gumaysigii dawladeed ee reer Yurob.Waxay oraah caalami ahay dhahaysa: ( xaq ninkiisii daba Joogo ma duudsamo). Waxaan ku soo gunaanadayaa : Reer Kismaayo xaqooda cidina ma xalaalayn karto , mana duudsii karto, mana duugoobayo. Xasanse heesihiisa ha iska qaado.

Waa:Dr Abdi Xasan Abdi. SWEDEN.

---

Waa salaaman tihiin dhaamaan akhristayaal.

Sideedadaba dagaalada ka socdaa dunida badankooda waqtigaan xaadirka waa ka duwan yihiin kuwii qarnigii hore. Maanta dagaalada badankooda waxay ka socdaan wadamada dhexdooda (dagaalo sokeeye) ee kama dhex socdaan labo wadan. 1995-tii waxaa dunida ka socday qiyaastii ilaa 50 dagaal 2 kaliya ayaa ahaa kuwa dhexmarayey laba wadan kuwaasoo ahaa Beeruu iyo Ekwadoor iyo Lubnaan iyo Israaiil dagaalada kale waxay ahaayeen kuwo ka socday wadamada gudahooda . Nasiibdaro dagaaladaan ka socda waddamada gudahooda masoo jiitaan inta badan aragtida dadweynaha dunida kunool. Qaarada Afrika ayaa iyadu ah halka dagaalada ugu badan ee sokeeye ka socdaan isla markaana ah halka ay saameynta weyn ku yeesheen. Tusaale ahaan waxaa wadanka Koonfurta Afrika ku dhintay 17,000 qof sanadkii ka danbeeyey dhamaadkii maamulkii cunsurinimada (apartheid). Waxay tiro ahaan ka badantahay marka laysku geeyo intii ku dhimatay 16-kii sano ee halganka lagaga soo horjeeday maamulkii cunsuriyada uu socday. Waxaa kaloo iyadana xusid mudan inta ka badan 100,000 ee naftooda ku weysay carqaladaha ka socda wadanka Aljeeriya.

Akhristoow wadamada muslimka badanaa marka laga reebo kuwa qaniga ee saliida leh, kaalmada dowlada ay siiso shacabkeeda ayaa aad u xadidan. Taasoo dhalisay in ay shacabka aysan helin dhaqaalaha kaalmo ee xaga caafimaadka, waxbarashada, shaqada iyo difaaca ee muhiimka u ah horumarkooda dadnimo. Tani waxay sababtay in qofka shaqsiga uu kaalmo ka helo qoyska. Qoyska wuxuu buuxiyey ama galay halkii dowlada xoog leh ay gali lahayd isla markaana isbedel ayay ku dhalisay fikradii laga qabay dowlada. Qofka muwaadinka ma taageerayo dowlad ee wuxuu taageeradiisa siinayaa qoyska, qaraabada ama qabiilka. Caruurta ayaa ah kuwo si toos ugu baahan kaalmada qoyska isla markaana qoyska ayaa sii socodka jiritaankiisa ku jiraa caruurta. Guurka ayaa ah wax aan shakhsi aheyn ee ah wax qoyska oo dhan saameeya. Waxaa la iska guursadaa qoyska gudihiisa hadii la heli karo. Xubnaha ka tirsan qoyska ee da´da ah ayaa ku tiirsan caruurta maadaama aysan jirin dowlad caawimaad siineysa. Bulshada habkaan ku dhisan ayaa ah bulsho uusan wasiirku matalin xisbi, ama ururo isku mabdayo ah, uusan ka haysan kalsooni baarlamaan laheyna xisbiyo mucaarad. Dowladaan ayaa ku dhisan isbahaysi qabyo ah kana dhaxeeya hogaamiyaal qabaa´ilo, cadowna isku noqon kara maalinta xigta. Wasiirku lama aha ku mabda wasiirada kale ee dowlada ka tirsan ee waxaa uu ku yimid inuu reer matalo.

Waxaa horay loo yiri qaran ma dhismi karto dad la´aantiis, laakiin dadku waa noolaan karaa qaran la´aanteed. Qaranka ayaa asalkiisa kasoo dhashay mabda ah inay matasho shakhsiyaadka ku nool dhul cayiman oo leh astaamo lagu garto sida asalka, luqada, diinta ama siyaasada. Tani waxay dhalisaa in qaranimadu hesho legitimicy siyaasadeed kana baxsan mabda iyo qaninimo. Shashsiyaadka aan qaranka aqbalin ma aqbalayaan qaranka iswaafaqnimadiisa. Tusaale ahaan waxaan usoo qaadan karnaa waddanka Maraykanka. Shacbiga ku nool wadankaas ayaa ka siman imaanshaha ay yimaadeen dhulkaas. Sababo kala duwanba ha u yimaadeen, diimo kala duwan halahaadaan, midabo kala duwan hayeeshaan, luqado kala duwan haku hadlaan waxaa ka dhaxeeya qaran ay ku abtirsadaan oo ay dareemayaan inay ka mid yihiin. Yemen, Jarmalka, Fiyetnaam (Vietnam) ayaa ah qaramo kala qaysamay. Sidaanu badideen la socono waxay kusoo laabteen inay midoobaan. Yementa koonfureed iyo tii waqooyi waxay ku midoobeen qaran 1990kii. Labadii Fiyetnaam waxay dhisteen qaran kaliyah 1975kii. Jarmalkii galbeed iyo kii bariga waxay midoobeen 1991kii. Qatarta ugu weyn ee qaranka jiraa ku soo abaaran ayaa ah qatar ugu imaaneysa qaranka gudiiha, hadii ay dowladu ku guuldareysato xalinta xiisadaha qabiileed, dhaqaale ama kuwa dabaqadeed waxaa dhalanaya dhibaatooyin amaandara ah sida hada marxalada Soomaaliya ay ku sugantahay. Sidaa awgeed ayaa shacbiga xasuuqid kaga imaaneysaa dhinaca dowlada, weliba markay ka koobantahay qabiil soocan rabana inay shacbiga intiisa kale ay ku qasbaan waxaysan dooneyn. Natiijada ayaa noqonaysa in xal aan lahelin waqti aad udheer. Qasaaraha kale ee balaaran ee kasoo baxaya xasilooni la´aanta ayaa ah inay dhacaan isbedelo dabiiciyeed. Waxaa maanta aragnaa in saxaraha uu ku fidiyo Soomaaliya, dhulku isbadelayo, biyo la´aantu kordheyso, geedhii yaraanayaan. Arintan ayaa dhalineysa baa´ba ku yimaada shacbiga bedelana hab nololeedkooda.

Gabagabadii qaranku wuxuu dhismaa markii uu jiro shacbi u bisil qaranimada, taasna waqtiga hadeer la joogo soomaalidu ma aha. Markii aan fahano waxa aan isku hayno xaqiiqdeeda helnana dad uqalma inay na matalaan ayaa xal imaan karaa. Hadii aan lagu heshiin karin taariikhda, hadii aan lagu heshiin karin wixii dhacay, hadii aan lagu heshiin sababta keentay wixii dhacay, hadii aan lagu heshiin karin habkii aan u heshiin laheyn waxaan qabaa inay qaadaneyso waqti dheer inaan heshiino. Waxaan ilaahey ka rajeynayaa in xaalad nabad uu Soomaaliya ka dhaliyo, maxaa yeelay nabadu waxay aasaas utahay dhismaha, jiritaanka iyo horumarka qaranka.

Hayaan Cabdisalaam Ismaaciil, Sweden
hayan74@hotmail.com

---