Xaqiiqada ayaa waxay tahay in xaalada gobolkaa ay ka wanaagsaneyd ka hor intaan la sameyn maamul goboleedka Puntland ha ahaato mid dhaqaale iyo iyo mid ammaanba. Dadka ku nool gobolkaa ayaa haystay xoriyad shakhsiyadeed kuna hami qabay inay gaaraan harumar dhinac walbaba ah. Maanta ayaa xaaladu sikale tahay. Ammaankii ayaa xumaaday isla markaana ganacsigii yaraaday. Hantidii gobolka ayaa waxaa la galinayaa hub taasoo keenaysa in hubkaa gacanta ugalo dadweynaha iyadoo ay dhalaneyso ammaandaro. Laakiin waxaa jirta maahmaah oranaysa hadba meeshaa goglataa ku seexataa. Waa tan heysata dadka kunool gobolkaa maanta.

Taariikhda ayaa sideedaba waxay tahay wixii horay u dhacay layskuna raacay. Maadaama aan taariikh dadka puntland degan ku heshiisay iskuna raaceen ayan jirin (intaan aniga ka ogahay) waxaan rabaa inaan halkaan fikradeyda shaqsiyeed ka dhiibto, taasoo ah xoriyadeyda shaqsiyeed ee muhiimka ah isla markaana ah awooda kaliyah ee aan kuleeyahay Soomaaliya. 12 toban sano ka dib markii dagaalada sokeeye ka bilowdeen Soomaaliya ayaa waxaa soo baxay dagaalo dhexmaraya dadka degan Dowlad goboleedka Puntland. Hadaba waxaa isweyndiin leh maxaa sababay dagaaladan? Xal marka la raadinayo waxaa wanaagsan in aasaaska waxa dhibaatada keenay la ogaado, laga hadlo, laguna heeshiiyo.
Wax ka bilowday qilaaf dhexmaray dad kooban ayaa ku socda inay isku bedesho dagaal balaaran oo dhex maraya qabaa´il keenina kara qasaaro lixaad leh.

Waxa sababay dagaalka ama waxa ay tahay ulajeedada laga doonayaa ayaa ku xiran hadba qofkaa weydiiso. Run ahaantii ayaa waxay tahay in ulajeedada dagaalkan ay tahay oo kaliya arin lagu doonayo in lagu helo awood xukun. Hadaba waxaa isweydiin mudan maxaa dan ah oo ugu jirta shacabka halkaa degan? Dad ayaa qaba in dagaaladan ay sababeen inqilaab lagu doonayo in lagu afganbiyo hogaanka Puntland. Koox kalaa aaminsan in ay dagaalada sabab u yihiin xornimo lagu raadinayo in lagaga xoroobo maamulka kaligitalinimada ee ka jiraa gobolkaa. Xaaladu si walbaba ha ahaatee waxaa cad in dagaaladan ay keeni doonaan qasaare lixaad leh ee ku yimaada gobolkaa isuguna jira mid dhaqaale, mid bani´aadaminimo, mid siyaasadeed, mid bulsho iyo mid dabiiciyeedba. Waxaa xaqiiqadu tahay in dagaaladan ayan keeni doonin qof ku guulaysta iyo qof laga guulaysto ee keeni doona halaag ku dhaca dadka rayidka.
Dhowr waxyaalood oo suurageliyey dagaalada ayaa kala ah:
1- Hogaamiyeyaasha
2- Shacabka
3- Jariidadaha warisgaarsiinta
4- qabyaalada

1- Hogaamiyeyaasha
Marka dib loo fiirsho hogaamiyeyaasha halkaa ka jira maanta ayaa isla markiiba arkeysaa inay wax badan iyaga iskaga mid yihiin isla markaana wax yar la wadaagaan hogaamiyeyaasha dunida horey umartay. Ugu horeyntii waa dad ku guuldareystay inay sameyaan wax hurumar ah. Marka labaad waa dad aan aaminsaneyn gobolka ay xukunkiisa doonayaan. Marka sadexaad waa askar ayan jirin cid ay ka naxayso iyo cid ay u naxeyso ayna ku yartahay aqoonta siyaasada, mida dhaqaalaha, mida bulshada amaba tan bani´aadaminimada. Hogaamiyihu hadii uu taliskiisa aaminsanyahay muxuu reerkiisa ugala tegay gobolkaa? Muxuuse maalintii lacayriyo ama dagaal dhaco uu uga cararaa meesha ee dadka uu doonayo inuu xukumo uu wax ula qabi waayey??

2- Shacabka
Shacabka degan gobolkaa ayaa iyaguna masuul ka ah dagaalada ka dhacaya gobolkaa. Hadii ayan jiran taageerida balaaran ee isugu jirta mid dhaqaale, hub, askareed, mid shaqsinimo iyo iyo mooralba ee ay u fidinayaan hogaamiyeyaashaa dagaalka isla galay, xaaladu heerkan masoo gaarteen ayaan qabaa. Hadii hogaamiye lasoo doortay waxa lasoo doortay askari. Hadii la bedelay waxaa lagu bedalay askari kale. Hadii dagaal la qaaday waxaa qaaday askari, kii dagaalka lagu qaadayna waa askari kale. Doorashada aad maanta samayso ayaad natiijadeeda beri heshaa. Inkastoo loobaahanyahay cilmi siyaasadeed, mid bulsho iyo mid dhaqaaleba si natiijo wanaagsan loo gaaro ayaa hadana waxyaalo badan oo xunxun laga hortagi karaa hadii la isticmaalo maskaxda ilaahay nasiiyey. Maxaa loo waayey hogaamiyeyaal aan askari aheyn ee danta gobolkaa katalisa??

3- Jariidadaha warisgaarsiinta (media)
Waxyaabaha wanaagsan ee kasoo baxay burburkii Soomaaliya ah ayaa ah in lahelay jaraa idyo badan oo xor ah. Nasiibdaro loogama faa iideysan sidii wanaagsaneyd ee danta umada ku jirtay. Jariiradaha soomaaliyeed ayaa iyagu noqday kuwa u adeega hogaamiye kooxeedyada dagaalka iskula jira. Iyadoo Soomaalidu sideedaba ay tahay dad ku nool maxaa la yiri ee aan marnaba ku fiirineyn indho shakisan waxa ay jariidadaha soo gudbinayaan, ayaa waxaa batay jariidaha nooc walba ha isugujireene soo gudbiya beenta tooska iyo mida dadbanba. Halkii ay ka qeybqaadan lahaayeen horumarinta dadka ayey waxay ku beeraan isnaceyb kadib dhaliya dagaal geysta mid naf iyo mid dhaqaalaba.

4- Qabyaalada
Ma aaminsani qabyaalada sideedadaba mana qabo in haba yaraatee meel lagu gaarayo. Qabiilka ayaa noqday wax ay ku gabadaan hogaamiyekooxeedyada ka jira wadanka oo dhan qaasatana kuwa kajira Puntland. Waxaa kaloo qabiilka ku gabada dadka iyaga aan gaari karin natiijo shakhsi ah. Maxay sideedaba xaalada Puntland ugaartay mid qabiil ee ay u ahaan weyday mid shakhsiyaad ama kooxeed xukun doonaya?? Maxaase qabiiladii isku qabiilka ahaa u dagaalamayaan?? Nolosha heerka laga gaaro ilaahay ka sokow ayaa shakhsi walba dadaalkiisa iyo halgankiisa ku gaaraa, waxaana qabaa soomaalida inteeda badan inay sidaa tahay. Inta yar ee xukun kuhesha ama maal ku dhacda ayuu qabiilku wax taraa. Shalay labadii isku qabiilka ahayd yaa maanta cadowga iskugu xun ah. Xabada lagu dhufto ee disha qofka reer Puntland ah maanta, 99% waxay ka imaanaysaa qof isla qabaa ilka halkaa dega ka timid ah. Goormaa laga faa iidaaa qabiilka sidiisaba??

Natiijo:
Natiijada hadii dagaalada ka bilowday Puntland sii socdaan ayaa waxay noqonayaa kuwo badan oo kala:

Hayaan Cabdisalaam Ismaciil
Arday cilmiga siyaasada
SWEDEN
hayan74@hotmail.com

---