SEVERE ACUTE RESPIRATORY
SYNDROME (SARS)
Dr. Muse Yusuf Shirwac (Qeybdiid) MD. TB and Respiratory diseases
specialist
Monday, April 14, 2003
SEVERE ACUTE RESPIRATORY SYNDROME (SARS)
Tan iyo bartamihii bishii feberaayo
waxaad la socoteen in aduunka gobo ka mid ah uu ka dilaacay cudurka
la yiraahdo SARS. Hay’ada Caafimaadka aduunka (WHO) waxay bogageeda
internetka iyo saxaafada caalamka ku wargelisay in xanuunka SARS
uu isaga gudbayo qaaradaha caalamka. Ilaa iyo haddana laga helay
dalal ku dhow ilaa iyo 30 dal oo ka mid ah qaaradaha. Aduunka,
ilaa iyo hadana aan loo hayn wax dawo ah.
Hay’adu waxay qaylo dhaanteeda ku dartay in taxadar laga ahaado
lalana socdo macluumaadka ka soo baxa dadaalada loogu jiro in
xanuunkaas la xakameeyo.
TAARIIKHDA SARS
Xanuunkan markii ugu horeysay dhamaadkii bishii Nofeembar 2002
dii, ayuu ka dilaacay magaalada la yiraahdo Guang Dong, oo ku
taal koonfurta dalka Shiinaha, nasiib darose dowlada shiinahu
wey ka qarisay caalamka xogtaas ku saabsan xanuunkan cusub, waxayna
baahisay dhammaadkii bishii Diseember 2002 dii, mar uu ku dhacay
dad gaaraya 300 oo qof, inkastoo ay raali gelin ka bixisay qarinta
xanuunkaas.
Xanuunkaas oo hadda ku baahay dalal badan oo caalamka ka mid
ah. Markii ugu horeysa ee uu shiinaha ka soo gudbo, wuxuu sababsaday
takhtar ka mid ah takhaatiirtii shiinaha oo la dagaalamayey cudurkan
ayaa u soo gudbay dalka Hong Kong, wuxuuna ku dagay Hotel ku yiil
magaalada lana yiraahdo Foshan. Takhtarkaasi wuxuu xanuunkii u
gudbiyey toddoba qof oo ajnabi ah oo al deganaa isla Foshan Hotel.
Sidaas ayuu xanuunku ugu baahay caalamka, takhtarkiina wuxuu
isla xanuunkii u dhintay khamiis 20 maarso 2003.
MAXAA KEENA CUDURKA SARS
Dadaal badan oo ay sameeyeen hay’ada caafimaadka aduunka iyo
xarunta ilaalinta iyo ka-hortaga (CDG-Atlanta), ayaa waxaa lagu
ogaaday in xanuunkan uu keeno mid ka mid ah bahda viruska ee la
yiraahdo Paramyxovirus family, hase yeeshee taarikhdu markay ahayd
3 April 2003 da, ayaa laba kooxood oo takhaatiira oo ka mid ah
kooxihii ku howlanaa cilmi barista cudurkan waxay dalka markeykanka
kaga dhawaaqeen in xanuunkan uu keeno Viruska la yiraahdo Coronavirus
(eeg, Medical Journal).
CALAAMADAHA LAGU GARTO CUDURKA SARS
Xanuunkan waxaa lagu gartaa calaamadaha soo socda,
Xumad sare oo ka badan 30 C,
Mid ama laba ka mid ah calaamadaha hargabka/duriga sida, qufaca,
cabur, jirxanuun iyo neefta oo ku dhibta,
Waxaa kale oo lagu xisaabtamayaa hadii qofka xanuunka laga baarayo
uu horay xiriir ula lahaa qof kale oo uu horey xanuunku ugu dhacay
(close contact), ama horay u tagay ama u dhoofa ama booqda meel
uu cudurkan ka jiray.
SIDEE U FIDAA XANUUNKAN SARS
Ilaa hadda waxaa la ogayahay in xanuunkan u fido,
Neef ama Virusku la socdo oo kuu soo gudubta,
Close-contact- xiriir aad la yeelato qof xanuun qaba,
Adigoo u dhoofa ama booqda goob xanuunku ka jiro,
DAAWEYN (TREATMENT)
Inkastoo dadaal badani uu socdo ilaa hadda laguma guuleysan in
la helo daawadiisa, laakiin waxa kaliya oo la isticmaalaa waa
syntomatic treatment.
SIDEE LOOGA HORTAGAA XANUUNKAN SARS
Maadaama aysan ilaa iyo hadda jirin daawada xanuunkan, haddana
culumada caafimaadka waxay bixinayaan talooyinkan hoos ku qoran.
Haddii aad isku aragtid calaamadaha aan kr ku soo sheegnay sida
ugu dhaqsaha badan ula xiriir takhtar,
Haddii xanuunka SARS lagu sheego degaankaaga caadeyso inaad isticmaasho
marada afka iyo sanka daboosha (maskaro),
Iska ilaali inaad u safarto goob lagu sheegay xanuunka SARS,
Howlwadeenada caafimaadka oo iyagu ah kooxaha halista u ah cudurkan
(risk groups), caadeyso inaad isticmaasho maaskaada sanka iyo
afka, goloofiska gacmaha iyo in aad had iyo jeer goobta bukaanka
qaba SARS lagu nadiifiyo biyo leh jeermi dilaha Cholorin iyo inaad
xirato dhar aan dhaafin goobta shaqada,
Waxaa si aad ah laguugula talinayaa in dadka uu ku dhaco xanuunkan
lagu hayo goob karantiil (Isolation posts).
BAAQ
Waxaan halkan idiinku soo gudbinayaa baaq ku saabsan in howlwadeenada
caafimaadka ay sameeyaan la socod cudurka SARS (surveillance for
cases of SARS) haddii aad la kulantana isla markiiba aad wargeliso,
bukaankana la karantiilo, lana joojiyo isu socodka dadka. (eeg,
WHO’s global alrt on 15 march),
Xafiiska WHO ee Soomaaliya waxaana ugu baaqayaa in ay ka qaataan
doorka ay ku leeyihiin howlahaan oo aan hadda ii muuqan, kuna
daydaan xafiisyada la mid ka ah ee caalamka, ayna howlwadeenada
caafimaadka Soomaaliyeed u gudbiyaan macluumaadka cudurkan si
looga taxadaro,
Howlwadeenada caafimaadka Soomaaliyeed gaar ahaan takhaatiirta,
waxaana si kalgacalnimo ah uga codsaneynaa in ay la socdaan macluumaadka
cudurka SARS, cidii awoodana ay si joogta u booqdaan websaaydyada
internetka eek ala ah.
http://www.cdc.gov/neidad/sars
http://www.who.int/en
Waxaan kaloo idinka codsanayaa in xogta la wadaago oo la isu
gudbiyo.
Mahadsanidiin.
Allaha naga badbaadiyo.
Dr. Muse Yusuf Shirwac (Qeybdiid)
MD. TB and Respiratory diseases specialist
E-mail qeybdiid@hotmail.com
Tel: 00252-525-5220-Mob
Tel. 00252-523-5220-Res.
Bosasso.
NER - Somalia
