Xulashadda Buuggaagta
Dal Dad Waayey & Duni Damiir Beeshay: Soomaaliya
Dib Ma u Dhalan Doontaa?
Dr. Maxamed Daahir Afrax
Buugga
cinwaankiisu kor ku xusan yahay waa buug cusub oo uu qoray Dr. Maxamed
Daahir Afrax. Alifuhu, buuggiisan cusub
wuxuu ku qoray af-soomali, wuxuuna u qoray sida uu sheegay ummadda
Soomaaliyeed. Waxaan akhriyey in ka badan 82
buug oo laga qoray ummadda Soomaaliyeed iyo Soomaaliyaba, welina
ima soo marin mid farriinta, faaqidaada, macluumaadka iyo tallo-bixinta
uu xambaarsan yahay buuggan cusubi lala meel dhigi karo ama uba
soo dhowaan kara, waxaanan ku qiimeyn lahaa buuggan cusub
ee Dr. Afrax in uu yahay buuggii ugu wacnaa ee laga qoro Soomaaliya
ilaa & intii la bilaabay in wax laga sheego ama qoro dhacdooyinkeedii
hore, dhexe iyo kuwa immika taaganba.
Buuggani waa buug
ay maskaxdu ku muraaqiboonayso ayna adag tahay in
akhriskiisa laga caajisaa ilaa la dhameeyo, waana buug ay darfihiisa
midiba mid kuu dhiibeyso. Waa buug u saabsan si isku dheeli
tiran, macluumaadka ku qoranina ay min
bilow ilaa dhamaad isku duluc iyo ujeeddo yihiin. Waa
buug ku qoran luuqad macaan, naxwihiisuna xaskulan yahay, la iskuguna
alkumay si aqoon iyo xirfad farshaxanimo suugaaneed ahi ku dheehan
tahay.
Dr. Afrax, waxa
uu caddeynayaa isagoo dhacdooyin badan oo waaqici ah u adeegsanaya
in Soomaaliyi gablantay, dalkeediina uu ku dhacay “Dhamballan
& Dhaxal-wareeg.” Wuxuu qoraagu
ku saleeyey afkaartiisa “Qaranimo” wuxuuna iska baabay
oo uu sadarada qormooyinka buuggiisa ka dhawray aragtida Soomaali
dubatay, daleeshana ku furtay ee “Qabyaaladda.”
Fahamka akhristaha buuggan “Dal Dad Waayey & Duni Damiir
Beeshay: Soomaaliya Dib Ma u Dhalan Doontaa?,”
waxaan isleeyahay waxaa jiheyn doona hadba nooca uu akhristuhu u
jiran yahay. Haddii uu u jiran yahay qabiil, macne badan uma sameyn doono; haddiise
uu u jiran yahay qaranimo wuxuu u bidhaamin doonaa “waxa qaran
yahay iyo waajibaadka uu ka sugayo muwaadinkiisa”.
Waxaa kaloo saameyn
weyn ku yeelan doonta nooca uu akhristuhu buuggan u fahmi doono
hadba heerka ay joogto “garashada, garaadka iyo aqoonta akhristahaasi”.
Waxaa suurta-gal noqon karta in dad badan uu ku adkaado
fahamka buuggani immika, laakiin shan ilaa
toban sano kabacdi markii laga baxo jaha-wareerka immika taagan
uu macne weyn iyo bidhaan cusub u yeesho.
Buuggani wuxuu soo xiganayaa waayo-aragnimooyin
badan oo laga dhaxlay tubtii uu hayey qarankii Soomaaliya
xoriyada dabadeed iyo dhacdooyinkii waadixiga ahaa ee gelinba uu
mid ka ag-barooranaayey qarankaas gablamay; wuxuu muujinayaa
tusaalooyin badan oo tibaaxaya halkii laga bukey, caynkii wax looga
qaban karey iyo fursadihii daaweynta ee la garan kari waayey in
la isticmaalo intii goori-goor ahayd iyo ugu dambeynta bareere cad
oo uu alifaha buuggu kaga talo-bixinayo halka ay daawada iyo daaweyntu
immika jirto. Inta aan ka ogahay, ma jiro buug
kale oo uu qoraa Soomaaliyeed ku cadeynayo bareerihiisa ama uu ku
tilmaamayo halka ay la tahay in uu xalku jiro.
Waxaa la odhan karaa Dr. Maxamed
Daahir Afrax, wuxuu u furay tub cusub dhamaan aqoon-yahanka Soomaaliga
ah ee buuggiisan dabadii wax ka qori doona qadiyada ay ku sugan
tahay ummadda Soomaaliyeed. Wuxuu kaloo qoraagu u sameeyey erey-bixin
waafi ah hanfida darbada kulul ee siyaasada Soomaalidu midba xilli
harsato; tusaale ahaan, waxaanu maqalnaa in badan “Civil society”,
buugga dhexdiisa waxaad kala soo bixi kartaa in ay yihiin kooxaha
rayidka ahi kuwa ku yeelan kara dhaqanka, siyaasada iyo waayaha
guud ee ummadda saameyn la dareemi karo sida kooxaha fanka, hal-abuurka,
culumada diinta iyo qorayaasha oo kale. Waa koox haddii ay mid ka
mid ahi suubiso tuduc suugaaneed ama qaacido la mid ah noocuu doonaba
ha ahaatee saameyn toos ah lana dareemi karo ku yeelan karta dhegeystayaashooda, maxsuulkoodana
dhakhso loo arki karayo.
Ogow, kooxdani waa shar iyo khayr
hadba kii ay iskugu dubmaan oo haddii ay wanaag wax u abbaarana
dad badan ayey fahamsiin karaan baahida wanaagaas, haddii ay xumaan
iskugu dubmaana waa halis oo dad badan ayey jiidan karaan oo ay
qarka ka daadin karaan. Markii hore waxaad arkeysay
in ay kooxdaas rayidka ahi iskaga kaaya qasantay oo ay bartanka
u fariisteen siyaasiyiintii iyo dagaal-oogayaashiiba iyagoo ka faa’iideysanaya
hadba fursadii jirta ee ay faruhu dufansan karaanba.
Fiiro-gaar:
Sida aan u dhigay erayada ku saabsan weedha kore ma ahan sida aad
uga dhex heli doonto buugga sadaradiisa laakiin waa faham guud oo
iiga dhex ifay.
Dal Dad Waayey & Duni
Damiir Beeshay: Soomaaliya Dib Ma u Dhalan Doontaa? Waa
buug sababi doona in maskaxo badan oo dihini da’aan oo ay iyagoo
ka dhiganaya fursad iyo nasteexo la bah ah afkaaraha buuggan ay
si sahlan inta samaha u bugtaa ra’yi-wadaag iyo dood wadaagba u
noqon doonaan. Waxaa kaloo mudan in la
tibaaxo in uu buuggani garaad-carbis (Intellectual Exercise)
u noqon doono akhristayaal badan.
Waxaa kaloo ah yididiile iyo furin
marin haboon oo aan cid kale hore loogaga baranin ujeeddada ugu
muhiimsan ee uu tibaaxay alifaha buuggani ahna in la helo “ra’yi-curin”
isku xirta kooxo maskax furan oo Soomaaliyeed kana xor ah dhamaan
caadifada iyo hanfadka ku dhisan nin-tooxsiga, qabiil-u-doodka,
qaran-duminta & habowga wadareed
oo noqda dood-wadaag xitaa haddii ra’yigoodu ku kala
duwan yahay nooca ay afkaartooda u soo gudbinayaan. Waxaa
hubaal ah haddii la hello kooxaha caynkaa ah in ay soo bixi doonaan
dad badan oo afkaarta iskaga mid ah ama isku dhimriya oo danta guud
meel uun ka wada arka.
Waa taas horee hadday dhabowdo waxaa
xor laga noqon doonaa kooxo badan oo immika meel la iskaga riixo
la garan la’yahay, waxaana imman doona in kooxaha uu buuggani himileynayaa
ay noqdaan kuwo leh cudud mideysan (Unitary Force)
oo xitaa haddii loo baahdo kacdoon wadaniyadeed (Nationalistic
Revolution) kaga hortaga kuwa danta gaarka ah leh sida dagaal-oogayaasha
& daroogo-quutayaasha (caroogo-quutayaasha) oo kale.
Mr. Anwar Mohamed Dirie
Gobaad Socio-cultural & Literary paper
Mudugonline.com
BANDHIG BUUG
London, England
Dadka jecel akhriska iyo aqoon-faafinta waxaa loogu
bishaaraynayaa in qaban doono Bandhig Buugaan aan maanta ku soo
qaadanay xulashada buugaagta. Waxaa curiyey qoraaga caanka ah, Dr.
Maxamed Daahir Afrax oo aad hore uga barateen sheekooyin xiisa leh
iyo qoraallo cilmiyeed oo u badan dhanka cilmi-baarista dhaqanka
iyo suugaanta Soomaaliyeed. Buuggan cusub wuxuu aragti cusub ku
lafa gurayaa dhibaatada Soomaalida ku habsatay iyo waddada loo mari
karo xal-raadin ka duwan dhalanteedka lagu hungoobay dhawr iyo tobankaan
sano.
Qofkii doonaya in uu ka faa'iidaysto, waxaa la ogeysiinayaa
in la qaban doono Xaflad aqoon-wadaag ah oo lagu soo ban-dhigi
doono buugga laguna falanqayn doono arrimaha uu xambaarsan yahay.
Taariikhda la qaban doono waa Axadda 23ka bishan March, saddexda
galabnimo (3pm). Waxaana lagu qaban doonaa Indian YMCA, Central
London, cinwaankeeduna waa sidaan:
41 Fitzroy Square
London W1T 6AQ
Tel. 020 7387 0411
Munaasabaddaas dadka akhriska jecel waxay fursad u
heli doonaan in ay halkaas ka iibsdaan buugga iyagoo ku heli doona
qiime hoos loo dhigay oo ka jaban kan caadiga ah. Ka dibna waxaa
buugga laga heli karayaa Africa Book Centre, Covent Garden, 38 King
Street, London WC2E. Waxaa kaloo laga heli doonaa meelaha lagu iibiyo
buugaagta Soomaalida ee ku yaal Southhall, Wemply iwm. Waxaadse
ku tala gashaa tirada London la keenay in ay tahay mid yar oo dhakhso
u dhammaan doonta.
Abdisalam Issa-Salwe
