Eldoret
oo Jidkii Carta ku Socota
(IGAD oo Saartay tiro kordhin cusub,
sheegtayna in 4.05 Beel lagu Qaybsado Tirada Ergooyinka)
Eldoret: Galabta ayaa mar kale gudiga
Farsamada IGAD waxuu soo saaray qoraal kale oo uu wax kaga
badalay qaabka ka qaybgalka iyo tirada ergooyinka shirka Somalida
ee Eldoret.
Shaxda IGAD marakan horkeentay Somalida ayaa
dhinacyo badan uga eg habqaybsigii Carta, IGAD tirada ergada
oo markii hore ahayd 362 xubnood waxay hadda ka dhigtay 400
oo xubnood, iyadoo siddii Carta u tiri haloo qaybsado 4 beelood
oo waaweyn iyo bar oo loola jeedo beelaha laga badan yahay,
4-ta beelood ee Daarood, Hawiye, Digil iyo Mirif iyo Dir ayaa
qaadanaya saami isle'eg oo ah min 84 xubnood, halka beelaha
laga badan yahayna ay qaybsanayaan 42 xubnood, gudiga farsamada
IGAD ayaa sheegay inuu isagu la haray 22 xubnood oo sidda
uu sheegay uu siin doono ciddii ay rabaan.
Lixda gudi ee farsamada wajiga labad ee shirka
ayaa iyagana laga dhigay 138 halkii ay markii hore ka ahayd
93 xubnood, iyadoo gudi walba 4ta beelood ee waaweyn beel
walba ku yeelanayso 5 xubnood halka beelaha laga badan yahayna
qaadanayaan 3 xubnood gudi kasta, iyadoo gudi walbaabi ka
koobnaan doono 23 xubnood.
Waxaa la saadaalinayaa in qoraalka galabta ka
soo baxay IGAD uu muran hor leh ka bilaabo shirka Eldoret
oo horay ay u lug jiidayeen muranka ergooyinka shirka ka qaybgalaya
sidda loo qaybsaday.
Marka la eego qaabka IGAD tirada ugu talo gashay
in loo qaybsado iyo qaybta ay la hartay ayaa siyaabo badan
ugu ekeysiinaysa in Eldoret aay ku joogto jidkii Carta, Tuulada
Carta ee dalka Jabuuti ayaa shirkii Somalida loogu qabtay
ee kan ka horeeyay waxaa wax lagu qaybsaday hab beeleedkaan
4ta iyo barka ah iyadoo 20 kursi oo dheeri ah uu Madaxweynaha
Jabuuti ku darsaday Baarlamaankii Carta oo uu ciddii uu doono
siiyay.
Waxaa adkaan doonta sidda ay kooxaha Somalida
ku aqbali donaan habkaan IGAD waliba kooxaha xagga siyaasada
iyo maamul goboleedyadu sidda Puntland.
AllPuntland
Faaqidaada Wararka
RadoGalkayo toddobaadkan.
Waxaa ka mida Faaqidaada wararka RadioGalkayo
ee toddobaadkan:
=>Yusuf Cisman
Samatar(Bardacad) oo Baaq nabadeed u jeediyay dadweynaha magaalada
Galkacyo.
=>Sida ay u shaqayso qeybta TP-da
ee Sibitaalka Guud ee magaalada Galkacyo
=> dugsiga Farsamada Gobolka Mudug
oo lagu wareejiyay Hay'ada Gotenborg Initiative.
Iyo barnaamijyo kale ka dhagaysso RadioGalkayo(GUJI-RIIX)
http://www.radiogalkayo.com/audioclips.html
Wararkii ugu dambeeyay
ee Eldoret
Eldoret: Caawa abbaarihii 10:00 fiidnimo wakhtiga
Eldoret, ka-dib kulan uu Mwangeli la yeeshay dagaal ogaayaasha
Muqdishoo oo ay ugu horeeyaanQanyare iyo Cismaan Caato, looguna
sheegay si toos ah iyo si dadban-ba in Shirka nabadeynta Eldoret
uu socon doono, hadday joogaan iyo haddaytagi-lahaayeenba,
uuna ka codsaday ergaygii IGAD inay xulufadoodu soo gudbiyaan
ka qayb-galayaasha guddiyada wajiga labaad, wuxuu Mr. Mwangali
soo maray madaxweynaha Puntland Cabdullahi Yusuf Axmed, wuxuuna
ka codsaday in Puntland iyo SRRC ay ogolaadaan tiro dheeri
ah oo dhan 24 oo lagu daro 362-dii hore.
Dood dheer ka dib, Madaxweynuhu wuxuu codsaday
inuusan asaga kalii awood u lahayn arrintaas oo ula tashan
doono Madaxweyne ku-xigeenka, Ergada Puntland iyo la taliyayaashisa..
Hadaba shir ay isugu yimaadeen Madaxweynaha
Puntland iyo Madaxweyne ku-xigeenkiisa, la-taliyayaasha iyo
khubaro reer Puntland ah waxaa go'aan lagu gaaray inaan Puntland
marnaba oggolaan in la siyaadiyo tirada ergada, lana dhaafsiin
karin siday IGAD qorshasey ee ahayd 362 ergay
Waxaa iyaguna kulan deg deg isugu yimid golaha
SRRC oo dood dheer ka dib, go'aan ku gaaray in carqalladda
shirka aan laga bixi doonin inta labadaas nin la dhageysanayo
si walba oo loo ixtiraamo ama wax loogu siyaadiyo waa sidda
SRRC ay warka u dhigeene, iyagoo sii raaciyay in maanta talada
Muqdishu iyo tan Soomaaliyaba meel ayan ka soogalin labadaasi
nin oo ay ula jeedaan Qanyare iyo Caato - ayna sii wadi doonaan
carqaladaynta shirka. Golaha SRRC wuxuu go'ansaday in aan
laga weecan go'aankii IGAD ay go'aamisay ee 362 ergay, waxayna
ugu baqeen gudiga IGAD in barrina la gudo galo wajigii labaad
ee shirka
Soo jeedinta ergayga Kenya ee badalaysa go'aankii
hore ee IGAD ayaa u muuqata mid carqalad hor leh ka abuurayasa
shirka, iyadoo talo soo jeedintiisan ayan kula jirin xubnaha
kale ee IGAD oo ay tahay mid isaga ku gaar ah, wuxuuna Mwangale
u muuqdaa nin hadda raacaya talada ay usoo jeediyaan kooxdii
ku lug dambaysaa, isbadbadalka ku imaanaya go'aanada IGAD
ayaa sii carqaladynaysa habsami u sucodka shirka Somalida.
Warar ku dhaw dhaw gudiga IGAD ayaa sheegaya
in maalinta barito ah laga yaabo in kulan guud ay isugu yimadaan
gudiga Farsamada IGAD iyo hogaamiyayaasha kooxaha Somalida.
AllPuntland
Open Letter / Baaq
Translated
in Somali by:
Waxaa af-Soomaali u tarjumay
Abdulfatah M. Abdulle
Ottawa, Ont. Canada
abdulfatah@yahoo.com
AI Index: AFR 52/002/2002 (Public)
News Service No: 206
7 November 2002
Baaq ay Hay’adda u doodda Xuquuqda Aadaanaha ee
Amnesty International u soo dirtay ka qayb-galeyaasha shirka
nabadda ee Eldoret.
Soomaaliya: Ma jiri doonto Nabad Waarta ilaa
iyo inta laga Qadarinayo Xuquuqda Aadanaha
Eldoret,
Kenya
Innaga
oo maanka ku hayna Istarliin Caruush oo ahayd gabar
Soomaaliyeed oo u ololeysa xuquuqda aadanaha oo si murugo
leh loogu dilay magaalada Nairobi oo sida la sheegayna ay
dilkeeda ka dambeeyeen burcad hubeysan iyada oo u diyaar ahayd
in ay ka qayb-gasho shirka nabadda; iyo (sidoo kale) innaga
oo maanka ku hayna boqollaal kun oo ah shacab aan hubeysnayn
oo isugu jira – caruur, haween, iyo rag aan waxbo galabsan
oo ay dileen dabley hubeysan 11-kii sano oo ay socdeen dagaallada
sokeeye laga billaabo markii dowladdii Soomaaliyeed ay burburtay
sanadkii 1991, ama muddadii ka horeysay oo ah 21-kii sano
ee xukuumaddii Maxamed Siyaad Barre.
Mar
haddii shirweynaha nabadda ee qarannimada Soomaaliyeed uu
galay wajigiisii 2aad, kadib markii 19 ka mid ah hogaamiyeyaasha
kooxaha hubeysan iyo dowladda ku meel gaarka ah (TNG) ay wada
saxiixeen xabbad-joojin taariikhdu markay ahayd 27-kii Oktoobar
2002, Amnesty International waxay ugu baaqaysaa dhowrka boqol
ee ka qayb-qaadanaya shirka haatan ka socda magaalada Eldoret
in ay xaqiijiyaan in xuquuqda aadanuhu ay safka hore ku jirto,
iyo in si buuxda loo ilaaliyo sida loo dhowrayo natiijada
shirka. Arrintani waa in ay ahaato ujeeddada ugu muhiimsan
ee shirka nabadda oo ah kii 14-aad. Haddii aan mudnaanta koobaad
la siinin ama aan la beegsan sugidda xuquuqda, iyo in sinaan
iyo cadaalad lagu maamulo dhammaan dadka Soomaaliyeed, natiijada
kasoo baxda shirka ma noqon doonto mid keenta nabad waarta.
Qof
kasta oo Soomaaliyeed waa uu garanayaa faa’iidada ay leedahay
dhowridda xuquuqda aadanaha ee aasaasiga u ah nolosha, sida
sharafta qof kasta uu leeyahay iyo in uu ammaan helo, maadaama
uu qof walba la kulmay xadgudub lagu sameeyay isaga ama xubin
ka tirsan qoyskiisa tobankii sano ee ugu dambeysay ama in
ka badan. Dad badan oo Soomaaliyeed ayaa ka barakacay guryohoodii
waxayna qaxooti ahaan ugu nool yihiin waddamo badan oo ka
tirsan caalamka, kuwo kalena waxay qaxooti ku yihiin dalkoodii
hooyo (internally displaced) iyaga oo aan haysan waxbarasho
iyo daryeel caafimaad. Soomaalida – marka laga reebo inta
ka faa’iideysaneysa colaadda -- waa ay ka daaleen dagaal iyo
colaad waxayna uga caddahay oo ay si aad ah u doonayaan nabad.
Xuquuqda
Aadanaha gaar ahaan sida Soomalidu u fahamsan tahay waxaa
weeye xuquuqda uu qofku u leeyahay in uu noolaado iyo in uu
ammaan helo. Nin ama haweeney kasta, ha noqdeen reer magaal,
oday-dhaqameed, indheer-garad, reer miyi, beeralleey, xirfadle
(farsamo yaqaan) ama shaqaale, waa in uu aadi karo si nabad
ahna uga soo noqon karo shaqadiisa isaga ama iyada oo aan
ka baqaynin in la dilo ama in la afduubto. In si aan sabab
ku salaysnayn aan meel loogu hanin, ama aan loo silic-dilyeyn
(jirdil), ama aan si xun loola dhaqmin, In uu si xor ah u
cabbiri karo ama u sheegi karo fikraddiisa iyo waxa uu aaminsan
yahay (waxaana ku jira saxaafadda xorta ah), iyo in ay ku
noolaadaan sharci loo siman yahay iyo dimuqraadiyad, kuwaas
oo dhan waxay shardi asaasi ah u yihiin nabad waarta oo la
gaaro.
Xuquuqyada
kor ku xusan si isdaba joog ah ayaa loogu xadgudbay iyada
oo aan sharciga la horkeenin ciddii ku kacday. Waxaa dalka
ku baahay xadgudubyo iyo takoor ku salaysan - hayb qabiil,
dheddignimo (haweenka), dadka laga tirada badan yahay iyo
dadka taagta yar oo si sahlan loo weerari karo ama loo waxyeellayn
karo. Gaar ahaan magaalada Muqdisho waxaa ka jira dilal
maalin kasta dhaca, kufsi, iyo afduubyo lagu doonayo madaxfurasho
– xitaa caruurta ayaa falalkaas lagula kacay – waxaana geysta
ama ka dambeeya kooxo dabley ah ama kuwo iyaga ku xiran.
Soomaali badan iyo shaqaalo ka tirsan hay’adaha gargaarka
ayaa la dilay lana afduubtay ama la qafaashay, sidoo kale
waxaa la boobay qalab iyo saad ay leeyihiin hay’adaha gargaarka.
Amnesty
International waxay kala xisaabtamaysaa hogaamiye kooxeed
kasta dhowridda xuquuqda ay leeyihiin dadka ku nool aagga
uu ka taliyo. Waxaa intaas dheer in ay mas’uul ka yihiin oo
ay waajib ku tahay hogaamiye kooxeedyadu in ay badbaadiyaan
dadka u dooda xuquuqda aadanaha kuwaas oo iyagu iminka khatar
ku sugan, isla markaasna u baahan taageerada dhammaan qaybaha
bulshada rayidka ah.
Baaq
ku socda Shirka
Amnesty
International waxay ugu baaqaysaa dhammaan ka qayb-galayaasha
shirka – kooxaha hubeysan, dowladda ku meel gaarka ah (TNG)
iyo xubnaha ka socda bulshada rayidka ah – in ay si firfircoon
u sugaan xuquuqda aasaaska u ah qaynuunka caalamiga ah iyo
qadarinta dhaqameed ee Soomaalidu siiso xuquuqda dadka. Ilaalinta
xuquuqda aadanaha waa in ay dhammaan guddiyada shirku ahmiyadda
koobaad siiyaan marka laga hadlayo arrimaha dastuuriga ah,
hub ka dhigista kooxaha hubeysan, xuquuqda dhulka iyo hantida,
dib-u-dhisidda dhaqaalaha, xal u helidda dagaallada iyo dib-u-heshiisiinta
(oo ay ku jirto xadgudubyadii loo geystay xuquuqda aadanaha),
iyo xiriirka gobolka ama kan caalamka intiisa kale.
Maya
xadgudub kale oo cusub
Laga
billaabo wakhtiga loo qabtay xabad-joojinta, hogaamiyeyaasha
kooxaha, mas’uuliyiinta dowladda ku meel gaarka ah iyo kuwo
metelaya bulshada rayidka ah – odayaasha beelaha, hogaamiyeyaasha
diinta, NGO-yada (hay’addaha aan dowliga ahayn) iyo kuwa kale
– waa in ay sugaan dhowrid taabo gasha oo ay ku xaqiijinayaan
in aysan dib dambe u dhicin xadgudubyo loo geysto xuquuqda
aadanaha oo la xiriira dagaal. Dilalka loo geysto shacabka,
kufsiga, qafaalashada (afduubyada), la wareegidda beeraha,
xoolaha nool iyo hantida kale, iyo dhaca iyo boobka loo geysto
kheyraadka dabiiciga ah oo ay ku kacaan dabley soomaaliyeed,
waa in gebi ahaan la joojiyo. Hogaamiyeyaasha kooxuhu waa
in ay maskaxda ku hayaan mas’uuliyadda saaran si ay uga hortagaan
uguna ciqaabaan dableyda ka amar qaadata haddii ay ku kacaan
xadgudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha, sidaasna waxaa lagu
gaari karaa nabad waarta iyo dib-u-heshiisiin.
Xadgudubyadii
horay loo geystay – maya cafis guud oo loo fidiyo
Waxa
laga yeelayo ku takrifalka xuquuqda aadanaha iyo dambiyada
dagaal ee horay loo geystay ayaa ah arrin ay adagtahay in
go’aan laga gaaro. In aan la khatar gelin hannaanka nabadda
ayaa waxay muhiim u tahay in la gaaro nabad waarta. Dadka
Soomaaliyeed waa in ay si wada jir ah u go’aansadaan habka
ugu haboon ee loo xallinayo xadgudubyadii hore u dhacay si
waafaqsan heerarka xuquuqda aadanaha ee caalamiga ah. Tallaabooyinka
la qaadan karo waxaa ka mid ah in guddi ay dib-u-heshiisiintu
run ka tahay loo xil saaro, ama in dambiilayaasha la horkeeno
sharciga kadib marka la sameeyo sharci maxkamadeed oo caddaalad
ku dhisan isla markaasna waafaqsan qaynuunka caalamiga ah
si xukunkooda ay maxkamadi u qaado iyada oo aan la isticmaalaynin
xukunka dilka.
Waxaa
jira xadgudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha oo la geystay
xilligii dowladdii Maxamed Siyaad Barre waxayna isugu jireen:
xasuuq loo geystay shacab aan hubeysnayn, jirdil lagula kacay
dadkii mucaaraday dowladda, iyo dad kale oo xabsi loo taxaabay
iyaga oo aan sharci la kor keenin. Kadib marki ay dowladdii
Maxamed Siyaad burburtay, dagaal sokeeyana uu dalka ka bilowday
sanadkii 1991, Soomaaliya waxaa ka dhacay xadgudubyo ugub
ah oo ka dhan ah xuquuqda aadanaha oo aad u fool xun, iyo
gaajo iyo macluul ku habsatay kuna baahday guud ahaan dadka
Soomaaliyeed. Waxyaabaha foosha xun ee dhacay waxaa ka mid
ah: dilal iyo xasuuq lala beegsaday shacab aan hubeysnayn
oo loo dilayo hayb qabiil, dilal loo geystay dadka laga tirada
badan yahay oo aan is-difaaci karin, iyo kufsi iyo dhac ay
ka dambeeyeen dabley qabiil ku abtirsata. Ma jirto cid
loo ciqaabay ama si sharci ah loogula xisaabtamay falal-dambiyeedyadaas
ilaa iyo hadda.
Amnesty
International ma aqbalayso in dadka ka dambeeyay dambiyadaas
lagu soo daro dowlad cusub oo dhalata, dowladdaas oo la filayo
in ay noqoto mid si daacad ah isugu hawsha dib-u-soo celinta
sharci iyo kala dambayn iyo ilaalinta xuquuqda aadanaha. In
cafis guud loo fidiyo oo aan loo ciqaabin dambiilayaashii
xadgudubyadaas geystay, Soomaaliya uma keenayso nabad waarta.
Taasi waxay sii horseedaysaa ama albaab cusub u fureysa xadgudubyo
kale oo hor leh oo ay geystaan isla dambiilayashii hore, waxayna
isku dayayaan in ay aamusiyaan kuwa dacwad ku fura dambiyadooda.
Sidoo kale waxay dhiiri-gelin u noqoneysaa kuwa kale ee filaya
in aan lala xisaabtamin oo aan loo ciqaabin dambiyadooda.
Bilaha
soo socda, Maxkamadda Dambiilayaasha ee Caalamiga ah
ayaa ka hawl geleysa magaalada Rome (ee dalka Talyaaniga).
Maxkamaddu waxay mustaqbalka qaadaysaa dambiyada dagaal iyo
dambiyada laga galay aadanaha oo ka dhaca meel kasta oo dunida
guudkeeda ah si dambiilayaasha loo hor keeno sharciga.
Waajibaadyada
saaran beesha caalamka
Amnesty
International waxay ugu baaqaysaa wakiillada beesha caalamka
u jooga shirka ka socda Eldoret – sida UN-ka (Qaramada
Midoobay), Midowga Yurub, IGAD (Kenya, Jabuuti, iyo Itoobiya),
Ururka Jaamacadda Carabta, iyo dowladaha Masar, Talyaaniga
iyo Maraykanka – in ay si firfircoon ugu adeegaan Soomaalida
iyo in ay si dhexdhexaadnimo ah u dabagalaan xabad-joojinta
la saxiixay, iyo in ay dammaanad qaadaan xuquuqda aadanaha.
Waxaa si deg-deg ah loogu baahan yahay dabagal lagu sameeyo
xuquuqda aadanaha si loo hirgeliyo xabad-joojinta la saxiixay.
Waxaa
intaas dheer in beesha caalamka looga baahan yahay in ay kordhiso
kaalmadeeda si loo abuuro nidaam ku saleysan is-xukun wanaagsan
oo laga hirgeliyo Soomaaliya, iyo in awood loo siiyo dhammaan
qaybaha bulshada in ay dhistaan una hantaan mustaqbal lagu
ilaaliyo xuquuqda aadanaha.
Video highlighting Amnesty International's concerns:
Halkan
ka daawo walaaca ay ka muujisay Amnesty
International ku tumashada xuquuqda aadanaha.
(Real Player required)
(Waxaad u baahan tahay barnaamijka
Real Player)
http://emedia.amnesty.org/Martin_hill.ram
Baaqan oo af Ingiriis ku qoran waxuu ku daabacan yahay
rugta internet-ka ee Amnesty
International:
http://web.amnesty.org/ai.nsf/recent/AFR520022002?OpenDocument
For more information please call
Amnesty
International's press office in London, UK,
Tell: +44 20 7413 5566
Amnesty International,
1 Easton St., London WC1X 0DW.
web: http://www.amnesty.org
For latest human rights news view
http://news.amnesty.org
